آمار مهاجرت در سراسر جهان هر سال بیشتر می‌شود و هیچ نشانه‌ای از کاهش تمایل مردم به مهاجرت در آینده دیده نمی‌شود.
اما دهه گذشته شاهد موانع جدی برای کسانی بود که به دنبال مهاجرت بودند، از جمله شعار «دیوار بسازید» دونالد ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری او، همه‌گیری کووید و محدودیت‌های سفر ناشی از آن، و خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (برگزیت) که به تردد آزاد بین بریتانیا و اتحادیه اروپا پایان داد.
علاوه بر این انتظار می‌رود سال ۲۰۲۵ با تغییرات سیاسی مهمی در دو مقصد بزرگ مهاجرتی در جهان آغاز شود: در آمریکا دونالد ترامپ از ماه ژانویه دومین دوره ریاست جمهوری خود را آغاز خواهد کرد، و در آلمان انتخاباتی زودهنگام در اواخر فوریه برگزار می‌شود که احتمالا به موفقیت احزابی منجر خواهد شد که خواهان اجرای سیاست‌های سختگیرانهتر مهاجرتی هستند.
به مناسبت روز جهانی مهاجران در ۱۸ دسامبر، نگاهی می‌کنیم به این که روندهای جهانی مهاجرت در سال ۲۰۲۵ چگونه ممکن است تغییر کند.
روندهای فعلی مهاجرت در جهان چیست؟
تعداد مهاجران در سراسر جهان طی سه دهه گذشته به طور مداوم افزایش یافته است.
با وجود این درصد افرادی که به کشور دیگری مهاجرت می‌کنند نسبت به جمعیت جهان، همچنان نسبتا پایین است.
ماری مک‌آلیف، رئیس بخش تحقیقات و انتشارات سازمان بین‌المللی مهاجرت وابسته به سازمان ملل متحد، می‌گوید: «ما داده‌های ۲۵ ساله مهاجرت و همچنین شاخص توسعه انسانی را بررسی کرده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که برای مردم کشورهای در حال توسعه، مهاجرت به کشورهای دارای توسعه انسانی متوسط، بالا و بسیار بالا روزبه‌روز دشوارتر می‌شود.»
او می‌گوید: «این روند بسیار روشن است. مسیرهای قانونی مهاجرت به شکل روزافزونی دست‌نیافتنی می‌شود. بیشتر مهاجرت‌های بین‌المللی بین کشورهای ثروتمند انجام می‌شود، یعنی از یک کشور ثروتمند به کشوری دیگر.»
مک‌آلیف به عنوان مثال به مهاجرت‌های گسترده در داخل اروپا اشاره می‌کند و می‌گوید مهاجرت، بیشتر در مناطقی رخ می‌دهد که توافق‌های آزاد تردد بین آنها وجود دارد، مانند اتحادیه اروپا، اکواس در آفریقا و مرکوسور در آمریکای جنوبی.
او همچنین به یک مسیر مهم مهاجرتی از جنوب آسیا به کشورهای حوزه خلیج فارس هم اشاره می‌کند.
در سال ۲۰۲۲ حدود هفت میلیون دانشجوی بین‌المللی در جهان وجود داشت و این رقم طی کمتر از سه دهه بیش از سه برابر شده است.
سقوط دولت بشار اسد در سوریه ممکن است امکان بازگشت بیش از شش میلیون مهاجر سوری را فراهم کند که در حال حاضر در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند.
در روزهای ابتدایی پس از فرار بشار اسد به روسیه، صف‌هایی طولانی از سوری‌هایی که می‌خواستند به کشورشان برگردند، در مرز ترکیه با سوریه تشکیل شد.
اما پیش‌بینی این که این روند چگونه ادامه خواهد یافت و وضعیت امنیتی چگونه تغییر خواهد کرد دشوار است، به ویژه با توجه به ابهاماتی که درباره نحوه حکمرانی سوریه در آینده وجود دارد.
بازگشت ترامپ چگونه بر مهاجرت تاثیر خواهد گذاشت؟
مهاجرت یکی از مسائل بسیار مهم برای دونالد ترامپ و طرفداران اوست.
آمریکا محبوب‌ترین مقصد مهاجران در جهان است و این موضوع در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۶ نقش پررنگی داشت.
شعار «دیوار بسازید» در تجمع‌های انتخاباتی او به طور مکرر شنیده می‌شد که به وعده ترامپ برای ایجاد مانع فیزیکی در سراسر مرز مکزیک به منظور جلوگیری از ورود غیرقانونی مهاجران اشاره داشت.
در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، او نتوانست طول دیوار اصلی در مرز مکزیک را به شکل قابل توجهی افزایش دهد، اما اقدامات دیگری انجام داد که تاثیرات ملموس‌تری بر مهاجرت داشت.
یکی از نخستین اقدامات او پس از آغاز ریاست جمهوری در ژانویه ۲۰۱۷، صدور فرمان ممنوعیت سفر برای شهروندان هفت کشور عمدتا مسلمان (ایران، عراق، لیبی، سومالی، سودان، سوریه و یمن) بود. این سیاست به دلیل تمرکز آن بر کشورهای مسلمان به «ممنوعیت مسلمانان» مشهور شد.
حدود دو هزار شهروند این کشورها که در زمان امضای دستور اجرایی ترامپ در هواپیما و در حال پرواز به سوی آمریکا بودند، پس از فرود در آمریکا بازداشت شدند.
سیاست دیگر ترامپ، لغو برنامه ویزای مهاجرتی از طریق لاتاری بود؛ برنامه‌ای که در آن آمریکا با برگزاری قرعه‌کشی سالانه، حق اقامت و کار در این کشور را به متقاضیان اعطا می‌کند.
ترامپ تصمیم گرفت در آخرین سال ریاست جمهوری خود این برنامه را متوقف کند. او این اقدام را با هدف «حفاظت از بازار کار آمریکا» در دوران همه‌گیری کرونا توجیه کرد.
اما این تصمیم روی زندگی ده‌ها هزار برنده این قرعه‌کشی که در حال آماده شدن برای شروع زندگی جدید بودند، تاثیر گذاشت.
ایرماک (نام واقعی او نیست) زنی ۲۷ ساله از ترکیه، می‌گوید: «من سال ۲۰۱۹ در قرعه‌کشی شرکت کردم. نتایج در ماه ژوئن ۲۰۲۰ اعلام شد و دیدم که برنده شده‌ام.»
او اضافه می‌کند: «به عنوان یک زن دوجنس‌گرا و بی‌دین در ترکیه برای این که خودم باشم و آزادانه صحبت کنم، احساس امنیت نمی‌کنم. چیزی که در مورد آمریکا دوست داشتم، احترام آنها به فضای خصوصی بود. فکر می‌کردم زندگی در آمریکا راحت‌تر باشد.»
پس از جلوگیری از مهاجرت او، ایرماک به همراه افراد دیگری که شرایط مشابهی داشتند اعتراض حقوقی خود را آغاز کردند، اما در دادگاه شکست خوردند و هزاران نفر شانس خود را برای مهاجرت به آمریکا از دست دادند.
دولت ترامپ همچنین به قانونی بحث‌برانگیز استناد کرد که در ظاهر به عنوان یک اقدام مرتبط با بهداشت عمومی معرفی شد. این قانون به مقام‌های آمریکایی اجازه می‌داد مهاجران – از جمله پناهجویان – را به سرعت در مرز اخراج کنند.
بین زمان اجرای این قانون و ژانویه ۲۰۲۱ که ترامپ کاخ سفید را ترک کرد، حدود ۴۰۰ هزار نفر بازداشت و اخراج شدند.
چه انتظاری از دوره دوم ترامپ می‌توان داشت؟
یکی از وعده‌های انتخاباتی دونالد ترامپ در سال ۲۰۲۴، اخراج گسترده مهاجران غیرقانونی بود.
ترامپ گفت: «مسئله این نیست که چقدر هزینه دارد. ما چاره دیگری نداریم.» او افزود که قصد دارد وضعیت اضطراری ملی اعلام کند تا از نیروهای ارتش آمریکا برای اجرای این برنامه استفاده کند.
جی‌دی ونس، گزینه ترامپ برای معاونت ریاست جمهوری، گفته است که این اخراج‌ها می‌تواند با یک میلیون نفر آغاز شود، اما کارشناسان در مورد امکان‌پذیری چنین برنامه‌ای ابراز تردید کرده‌اند.
طی یک دهه گذشته آمار اخراج مهاجرانی که در داخل آمریکا بازداشت شده‌اند – نه آنها که در مرز دستگیر شده‌اند – کمتر از ۱۰۰هزار نفر در سال بوده است.
آرون رایشلین-ملنیک، مدیر سیاست‌گذاری در شورای مهاجرت آمریکا، به بی‌بی‌سی گفت: «برای افزایش این تعداد به یک میلیون نفر در یک سال، نیاز به منابع عظیمی است که احتمالا وجود ندارند.»
کارشناسان تخمین می‌زنند که هزینه کل اخراج یک میلیون نفر یا بیشتر، به ده‌ها یا حتی صدها میلیارد دلار برسد.
علاوه بر این سیستم دادگاه مهاجرت آمریکا قادر به پردازش این تعداد اخراج نخواهد بود و هرگونه برنامه گسترده برای اخراج مهاجران احتمالا با چالش‌های قانونی روبه‌رو خواهد شد.
با این حال ترامپ ممکن است در اجرای سیاست‌های کاهش مهاجرت قانونی موفقیت بیشتری کسب کند، مثل همان کاری که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود با لغو برنامه ویزای لاتاری انجام داد.
آلمان پس از انتخابات فوریه ۲۰۲۵ چه تغییری خواهد کرد؟
آلمان، دومین مقصد بزرگ مهاجرت در جهان، احتمالا پس از انتخاباتی که قرار است در ماه فوریه ۲۰۲۵ برگزار شود، دولتی جدید خواهد داشت.
در سال‌های اخیر این کشور مهاجرت را برای جذب نیروی کار آسان‌تر کرده است. اما آیا اگر احزاب راست‌گرای ضد مهاجرت به قدرت برسند، این سیاست‌ها تغییر خواهد کرد؟
دولت کنونی برای مقابله با کمبود نیروی کار، برخی از قوانین مهاجرتی را تسهیل کرده است. اما حزب سوسیال دموکرات به رهبری اولاف شولتز، صدر اعظم آلمان، در نظرسنجی‌ها در رتبه سوم و بعد از اتحادیه دموکرات مسیحی و حزب راست افراطی «آلترناتیو برای آلمان» قرار دارد. حزب آلترناتیو از حمایت حدود یک نفر از هر پنج نفر در این کشور برخوردار است.
ویکتوریا رایتگ، رئیس مرکز مهاجرت در شورای روابط خارجی آلمان، می‌گوید: «سخت‌تر کردن مهاجرت غیرقانونی بخشی از کارزار انتخاباتی احزاب آلمان است، به ویژه حزب پیشرو دموکرات مسیحی، و حزب راست افراطی آلترناتیو برای آلمان و حزب چپ افراطی منطق و عدالت.»
هر چند احزاب آلمانی به دلیل نیاز به نیروی کار، کمتر به مهاجرت قانونی انتقاد دارند اما در میان رای‌دهندگان آلمانی حدود شش نفر از هر ده نفر از این سه حزب حمایت می‌کنند.
رایتگ می‌گوید «تقریبا قطعی است که پس از انتخابات فوریه و روی کار آمدن دولتی جدید که احتمالا به رهبری دموکرات مسیحی‌ها تشکیل خواهد شد، فضای سیاسی موجود به سیاست‌های مهاجرتی سختگیرانهتر در آلمان منجر شود.»
مقاصد دیگر
در حالی که مهاجرت به آلمان یا آمریکا ممکن است پیچیده‌تر و سخت‌تر شود، سایر مقاصد مهاجرتی احتمالا موانع جدیدی ایجاد نخواهند کرد.
مهاجرت تحت چارچوب‌های منطقه‌ای مانند اتحادیه اروپا و اکواس، و مسیر اصلی دیگر از جنوب آسیا به کشورهای حوزه خلیج فارس، به احتمال زیاد بدون تغییر ادامه خواهد یافت.
ماری مک‌آلیف، رئیس بخش تحقیقات و انتشارات مهاجرت سازمان بین‌المللی مهاجرت، می‌گوید: «مسیر بزرگ جنوب آسیا به خلیج فارس که تقریبا به طور کامل به مهاجرت کاری اختصاص دارد، به دلیل نیاز موجود ادامه خواهد یافت. مهاجران کاری برای کشورهای حوزه خلیج فارس بسیار مهم هستند و خدمات حیاتی ارائه می‌دهند.»
او ادامه می‌دهد: «به همین دلیل من تغییرات عمده‌ای در این مناطق پیش‌بینی نمی‌کنم، به ویژه وقتی درباره برخی از کشورهای بزرگ مبدا و مقصد مهاجرت صحبت می‌کنیم.»
او همچنین به کارزارهای انتشار اطلاعات نادرست در فضای مجازی اشاره می‌کند که از سوی گروه‌های راست افراطی برای تضعیف اعتماد عمومی به سیستم‌های مهاجرتی استفاده می‌شود.
مک‌آلیف می‌گوید: «از دیدگاه من یکی از بزرگ‌ترین مسائل آینده در زمینه مهاجرت بین‌المللی، تناقض‌گویی‌های رو به رشد مربوط به اطلاعات نادرست است که اعتماد به روندهای مهاجرتی را از بین می‌برد.»
او می‌افزاید که به جز جابه‌جایی‌های فوری ناشی از جنگ‌ها و بلایا، روندهای مهاجرت بین‌المللی نسبتا قابل پیش‌بینی و پایدار هستند و تنها در طول زمان تحت تاثیر تغییرات در سیاست‌گذاری‌ها قرار می‌گیرند.
«ما می‌دانیم که مهاجرت بین‌المللی یک استثنا است: بیشتر مردم در کشورهایی که در آن متولد شده‌اند باقی می‌مانند و زندگی می‌کنند.»
