به گزارش خبرگزاری مهاجر، نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران، در جریان سفر به منطقه مرزی دوغارون، از اخراج ۵۰۰ هزار مهاجر غیرمجاز افغان از ابتدای سال جاری خورشیدی خبر داد و تأکید کرد این روند همچنان با جدیت ادامه خواهد داشت. به گفته وی، این افراد از سراسر ایران شناسایی و از طریق مرزهای میلک و دوغارون به افغانستان بازگردانده شده‌اند.
یاراحمدی با اشاره به مطالبات اجتماعی در داخل کشور، گفت: «بازگشت اتباع افغان فاقد مدرک یکی از مطالبات جدی مردم است که تحقق آن مستلزم همکاری شهروندان با دستگاه‌های اجرایی می‌باشد.» وی همچنین اعلام کرد که در همین راستا، دو کارگروه تخصصی مشترک میان ایران و افغانستان در حوزه بازگشت مهاجران تشکیل شده است.
این اظهارات در حالی بیان می‌شود که بنا بر آمار رسمی، تنها طی یک هفته گذشته نزدیک به ۱۰۰ هزار مهاجر از ایران اخراج شده‌اند؛ آماری که گویای تشدید فرایند بازگردانی مهاجران افغان در هفته‌های اخیر است.
در مقابل، نهادهای بین‌المللی و گروه‌های حقوق بشری با ابراز نگرانی از وضعیت مهاجران بازگردانده‌شده، هشدار داده‌اند که بسیاری از این افراد در مناطق مرزی از خدمات اولیه‌ای مانند آب، غذا و سرپناه بی‌بهره هستند. گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که شرایط در مرزهای ایران و افغانستان برای بازگشت‌کنندگان به‌شدت بحرانی است.
براساس گزارش اخیر «سازمان بین‌المللی مهاجرت» (IOM)، از سپتامبر ۲۰۲۳ تا آوریل ۲۰۲۴، بیش از ۲ میلیون و ۴۳۰ هزار مهاجر افغان از ایران و پاکستان به کشورشان بازگشته‌اند؛ نیمی از این بازگشت‌ها به‌صورت اجباری انجام شده است. تنها در ماه ژوئن سال جاری میلادی، ۲۵۶ هزار افغان از ایران اخراج شده یا بازگشته‌اند. این نهاد همچنین اعلام کرد که بیش از یک میلیون نفر از این بازگشت‌کنندگان به کمک‌های بشردوستانه دست یافته‌اند که با مشارکت کشورهایی چون ژاپن، اتحادیه اروپا، بریتانیا، کره جنوبی، سازمان ملل متحد، نروژ و دیگر کشورها تأمین شده است.
همچنین پیش‌بینی نهادهای وابسته به سازمان ملل حاکی از آن است که در طول سال ۲۰۲۵، احتمال دارد حدود ۲ میلیون مهاجر دیگر از ایران اخراج شوند.
میثم مهدی‌پور، مدیرمسئول پایگاه خبری تحلیلی ایراف، در تحلیلی پیرامون این موضوع اظهار داشت: «پروژه اخراج بی‌برنامه مهاجران، نه تنها پاسخی به مطالبه مردمی نیست، بلکه بخشی از نقشه تفرقه‌افکنانه دشمنان ایران است که بیشترین سود آن را رژیم اسرائیل برده است؛ چه در زمینه ایجاد شکاف اجتماعی، چه در سرگرم‌سازی نهادهای امنیتی و چه در انحراف افکار عمومی از تهدیدات واقعی.»
در همین حال، رئیس دادگستری استان یزد، بدون ارائه جزئیات مستند، مدعی شد که برخی از اتباع افغانستان در شناسایی و کشف شبکه‌های جاسوسی همکاری داشته‌اند. به‌موازات این اظهارات، گزارش‌هایی نیز از بازداشت دست‌کم پنج تبعه افغان به اتهام جاسوسی منتشر شده که نگرانی‌هایی درباره تشدید احساسات ضد مهاجر در فضای عمومی ایران به‌وجود آورده است.
در واکنش به این تحولات، دکتر حسام سلامت، جامعه‌شناس ایرانی، در یادداشتی صریح در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام، با صراحت «علیه موج افغانستانی‌ستیزی در ایران» ایستادگی کرده است. او نوشته: «در روزهایی که جامعه ایران مشغول بررسی ابعاد جنگ اخیر و بازتاب‌های آن است، بار دیگر افغانستانی‌های ساکن کشور در صف اول دشمن‌انگاری و حملات زبانی قرار گرفته‌اند. اکنون روایت غالب این است که آنان نمک‌خورده‌هایی‌اند که نمکدان شکسته‌اند و در رأس شبکه‌های جاسوسی اسرائیل در ایران قرار دارند.»
از سوی دیگر، دکتر آرش نصر اصفهانی، پژوهشگر و جامعه‌شناس برجسته ایرانی، در تحلیل مکتوبی از تکرار یک الگوی تاریخی در برخورد با بحران‌های داخلی هشدار داده و بیان کرده است: «در چهار دهه اخیر، در مواجهه با بحران‌های گوناگون، مهاجران افغانستانی با تعمیم‌های ناروا به عنوان مقصر معرفی شده و اخراج جمعی آنان به‌عنوان راه‌حل فوری و قطعی تلقی شده است.»
وی در ادامه با اشاره به موج جدید اتهام‌زنی در خصوص همکاری مهاجران با اسرائیل، هشدار داده است که این خط تبلیغاتی، علی‌رغم ضعف شواهد و استدلال، با مقاومت اجتماعی قابل‌توجهی روبرو نشده و حتی بخشی از جامعه فعالانه در گسترش و تأیید آن مشارکت دارد.
