شماری از پژوهشگران ایرانی علوم سلامت در نامه‌ای به ابوالفضل فاتح، رئیس بخش سل و تحقیقات ریوی انجمن انستیتو پاستور ایران، اظهارات او در مورد اینکه «بیشترین موارد مثبت ابتلا به سل» مربوط افغان‌ها است، را «نادرست و خطرناک» خوانده‌اند.
۷۲ تن از دانشگاهیان و پژوهشگران فعال در علوم سلامت، جامعه‌شناسی و روانشناسی از داخل و خارج ایران گفته‌اند که این اظهارات آقای فاتح می‌تواند «به عنوان گسترش نفرت قومی و نژادپرستی قلمداد شود» و با امضای نامه‌ای از او خواسته‌اند تا «گفته‌های خود را اصلاح کرده و این خطا را جبران کند.»
آنها نوشته‌اند که گروه‌های محروم و آسیب‌پذیر بیش از همه در معرض ابتلا به بیماری‌های شبیه سل هستند و خطاب به این مقام بهداشتی گفته‌اند: «از شما انتظار می‌رود نسبت به تبعات اظهاراتی که منجر به ساختن انگ اجتماعی علیه انسان افغانستانی در شرایط متزلزل کنونی می‌شود، هوشیار باشید.»
پژوهشگران در این نامه خطاب به آقای فاتح نوشته‌اند: «در این روزهای دشوار تاریخ ایران که شهروندان افغانستانی بار دیگر در معرض تحقیر و آزار سازمان‌یافته هستند، شما با رسانه‌ای گفتگو کرده‌اید و این گفتگوی شما با تیتر خطرناک «اتباع غیرمجاز؛ مهم‌ترین عامل افزایش سل در ایران» در آن رسانه (رکنا) و دیگر رسانه‌های پرمخاطب منتشر شده است.»
آنها می‌گویند مدیر بخش سلامت باید درباره خطر «ساختن انگ اجتماعی علیه انسان افغانستانی در شرایط متزلزل کنونی» آگاه باشد و توجه کند که «بیان مطالبی از این دست در رسانه‌های عمومی، با شاخصه‌های امروز اخلاق پزشکی در دنیا، می‌تواند به عنوان گسترش نفرت قومی و نژادپرستی نیز قلمداد شود.»
وحید رواقی، پژوهشگر علوم سلامت در دانشگاه بیرمنگام بریتانیا و از سازمان‌دهندگان گردآوری امضا برای این نامه درصحبت به بی‌بی‌سی سه دلیل را برای این اقدام برشمرد: اهمیت شرایط اجتماعی و اقتصادی نسبت به ملیت، ضرورت حفظ امنیت گروه‌های آسیب‌پذیر و پرهیز از انگ‌زنی.
آقای رواقی گفت: «در علوم سلامت، بیماری به نژاد یا ملیت مرتبط نیست، بلکه نتیجه شرایط اجتماعی و اقتصادی است. مردم در مناطق محروم و با امکانات کمتر، از جمله در افغانستان یا بخش‌هایی از ایران، بیشتر در معرض بیماری قرار دارند. عامل بیماری‌ها میکروب‌ها و باکتری‌ها هستند نه قومیت‌ها، و نسبت دادن بیماری به یک گروه ملیتی، می‌تواند نوعی انسانیت‌زدایی باشد.»
او افزود: «حرفه‌های سلامت نباید به گونه‌ای عمل کنند که گروه‌های آسیب‌پذیر را به خطر بیندازند. معرفی گروه‌هایی مانند افغانستانی‌ها به عنوان عامل بیماری، برای سلامت جامعه و این گروه‌ها بسیار خطرناک است و با اصول اساسی پزشکی در تضاد است.»
سوم: «ایجاد انگ اجتماعی و برچسب زدن به مردم یک کشور غیرعلمی و غیراخلاقی است. مردم محروم قربانی شرایط نامناسب هستند، نه عامل بیماری. در تاریخ، برچسب‌زنی به قومیت‌ها آسیب‌های زیادی به همراه داشته است، همان‌طور که در دوران کرونا، آسیایی‌ها در غرب مورد بدرفتاری قرار گرفتند.»
آقای رواقی در پاسخ به این سوال که آیا بیماری سل در ایران سال‌های اخیر افزایش داشته که موجب شده آقای فاتح این اظهارات را مطرح کند، گفت: «هیچ شواهدی مبنی بر افزایش قابل‌توجه سل در ایران طی سال‌های اخیر وجود ندارد و آمار رسمی نشان می‌دهد که تعداد مبتلایان سالانه به سل کمتر از ده هزار نفر است، که این رقم بسیار بهتر از متوسط جهانی است.»
او افزود: «با توجه به درمان‌پذیر بودن سل، نگرانی‌های زیاد و نسبت دادن آن به ملیتی خاص، توجیه‌پذیر نیست. اگرچه ممکن است فرد مصاحبه‌کننده نیت بدی نداشته باشد، اما در بیان اطلاعات تخصصی، به تبعات اجتماعی آن بی‌توجهی شده است. اکثریت جامعه پزشکی ایران همواره حامی مهاجران افغانستانی بوده‌اند و بسیاری از امضاکنندگان این نامه از فعالان نظام بهداشتی ایران هستند.»
آقای رواقی می‌گوید: «در سال گذشته موجی از خشونت و نفرت‌پراکنی علیه مهاجران افغانستانی در ایران گسترش یافته که فراتر از فضای مجازی رفته و به آزار و تحقیر این شهروندان در جامعه منجر شده است، حتی در برخی موارد مانع ورود کودکان افغانستانی به مدارس شده‌اند. بیان آمارهایی که افغانستانی‌ها را به عنوان عامل بیماری جلوه دهد، نه تنها سازنده نیست، بلکه امنیت و آرامش این مهاجران را به خطر می‌اندازد.»
در تیر/سرطان امسال نیز ادعاهای مبنی بر شیوع جذام در ایران مطرح شده بود و برخی‌ها عامل آن را مهاجران افغان خوانده بودند اما وزارت بهداشت ایران بعدا اعلام کرد که شایعه شیوع جذام در کشور صحت ندارد.
آقای فاتح پنج روز پیش در مصاحبه با خبرگزاری رکنا درباره عمده‌ترین گروه‌ها و استان‌های مبتلا به سل در ایران گفت: «بیشترین موارد مثبت ابتلا به سل مربوط به اتباع افغانستانی به ویژه اتباع غیرمجاز است که بدون غربالگری و کنترل وارد ایران می شوند.»
او افزود: «با توجه به اقدامات قاعده‌مند و منظم وزارت بهداشت در سراسر کشور، روند ابتلا به سل کاهشی و در برخی استان‌ها مانند سیستان و بلوچستان به دلیل همسایگی با کشور پاکستان و افغانستان، گلستان به علت همجواری با کشور ترکمنستان و ایلام به علت هم مرز بودن با کشور عراق، افزایشی بوده است.»
او همچنین گفته است: «البته بر اتباعی که به صورت قانونی به کشور وارد می‌شوند، نیز باید کنترل بهتری صورت بگیرد. با افزایش تعداد مراکز درمانی و خانه‌های بهداشت در استان سیستان و بلوچستان، فراهم کردن امکانات پیشرفته برای آنها و غربالگری‌های دقیق‌تر، می‌توان کنترل دقیق‌تر و بهتری روی ورود اتباع دارای سل به کشور داشت.»
براساس آمار ارائه‌شده در سال ۱۴۰۲، موارد ابتلا به بیماری سل در ایران ۷۲۶۱ مورد بوده است که ۲۴ درصد آن مربوط به شهروندان غیرایرانی است.
در سال ۱۴۰۱ نیز، ۷۲۹۹ مورد ابتلا به سل در ایران گزارش شد که تفاوت زیادی با آمار تازه را نشان نمی‌دهد.
آمار ابتلا به سل در افغانستان چگونه است؟
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیماری سل همچنان به عنوان یکی از چالش‌های عمده بهداشت عمومی در افغانستان پابرجاست.
بر اساس گزارش وزارت بهداشت حکومت طالبان، در سال ۲۰۲۳، حدود پنجاه هزار مورد سل در افغانستان گزارش شده است اما شمار مرگ و میر در این سال مشخص نیست.
این رقم در سال ۲۰۲۲، براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ۷۰ هزار مورد بوده است و در سال پیش از آن ۷۶ هزار مورد بوده که در نتیجه آن ۱۲ هزار نفر جان داده‌اند.
خوشحال نبی‌زاده، رییس پیشین اداره بهداشت کابل، پایتخت افغانستان به بی‌بی‌سی گفت که در سال‌های پیش از تسلط طالبان بر افغانستان برنامه امحای بیماری سل از حمایت مالی نسبتا خوبی جهانی برخوردار بود ولی با آن هم افغانستان یکی از بالاترین آمار ابتلا به این بیماری را داشت.
به گفته او با تسلط طالبان و کاهش کمک‌ها احتمال افزایش آمار ابتلا و مرگ و میر ناشی از سل وجود دارد اما دسترسی به آمار به مراتب دشوارتر از گذشته شده است.
او گفت که شهروندان افغانستان که بخواهند به کشورهای اروپایی به‌ویژه بریتانیا سفر کنند، حتما باید مورد آزمایش سل قرار بگیرند اما این موضوع در مورد دریافت ویزای ایران صدق نمی‌کند.
بیماری سل چیست؟
سل یک بیماری عفونی و مسری است که در موارد مرگبار و کشنده است. این بیماری توسط باکتری «مایکوباکتریوم توبرکلوزیس» ایجاد می‌شود. این بیماری اغلب دستگاه تنفسی، به‌ویژه ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند سایر اندام‌های بدن مانند استخوان‌ها، مفاصل، مغز، کلیه و پوست را نیز درگیر کند. حدود ۸۰ درصد از موارد ابتلا به سل مربوط به ریه‌ها است.
اغلب عفونت‌ها بدون علامت و پنهان هستند اما معمولاً از هر ده عفونت نهفته یک عفونت در نهایت پیشرفت کرده و به بیماری فعال تبدیل می‌شود. اگر سل درمان نشود، بیش از ۵۰٪ از افرادی که به آن آلوده می‌شوند را به کام مرگ می‌کشاند.
یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های این بیماری، سرفه مداوم به مدت بیش از دو هفته است. این سرفه‌ها ممکن است با علائم دیگری مانند تب، کاهش وزن، تعریق شبانه، کاهش اشتها، خستگی، ضعف، درد قفسه سینه و در برخی موارد خلط خونی همراه باشد.
