بر اساس گزارش خبرگزاری مهاجر و به نقل از آسوشیتدپرس، مشاهدات میدانی از کمپ مرزی تورخم در نزدیکی افغانستان، سرگذشت تلخی از افرادی نظیر «شیرخان» و «یارمحمد» را به تصویر کشیده است؛ کسانی که علیرغم تولد و دههها زندگی در خاک پاکستان، تنها دقایقی فرصت یافتند تا خانه، خاطره و آینده خود را ترک کنند. اکنون این افراد، با دستهای خالی و در چادرهای موقت، در دل سرزمینی جنگزده به نام افغانستان تلاش دارند که زندگی جدیدی را از نو آغاز نمایند؛ این در حالی است که نهادهای بینالمللی حقوق بشری نسبت به برخوردهای خشن و اعمال فشارهای غیرقانونی از سوی پلیس پاکستان هشدار دادهاند.
۴۵ دقیقه برای جمع بستن خاطرات یک عمر
«شیرخان»، مهاجر ۴۲ ساله افغان، پس از پایان یک روز کاری در کارخانه آجرپزی، به خانه بازگشت؛ جایی که مأموری با لباس شخصی در انتظار او بود. ذهنش آشفته بود و در برابر سؤال سهمگینی قرار داشت: چگونه میتوان کل زندگی را در کمتر از یک ساعت جمع کرد و رفت؟ پلیس به او تنها ۴۵ دقیقه فرصت داده بود تا خانه را ترک کند.
او و همسرش در لحظهای شتابزده، تنها توانستند مقدار کمی لباس و چند وسیله آشپزخانه برای خود و ۹ فرزندشان بردارند و باقی وسایل را ناگزیر در منزلشان واقع در کشمیر تحت کنترل پاکستان رها کردند.
شیرخان که زاده پاکستان و فرزند والدینی است که در پی اشغال افغانستان توسط ارتش شوروی در سال ۱۹۷۹ به این کشور پناه آورده بودند، اکنون یکی از صدها هزار نفری است که در جریان موج جدید اخراج افغانها از پاکستان، از این کشور رانده شدهاند.
سیاست اخراج گسترده، که از اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شده، پاکستان را بر مسیر حذف قریب به یک میلیون مهاجر افغان از خاک خود قرار داده است. دولت این کشور معتقد است میلیونها مهاجر دیگر نیز همچنان در پاکستان حضور دارند و میخواهد آنان را نیز از کشور اخراج کند.
ترک خانه، حتی بدون چمدانی کامل
در کمپ پناهندگان تورخم، شیرخان در گفتوگویی تلخ چنین بیان میکند: «تمام داراییهایمان را پشت سر جا گذاشتیم… سالها تلاش کردیم تا با عزت و زحمت آنچه داشتیم را گردآوری کنیم.»
دولت پاکستان در ماههای اخیر چندین مهلت برای ترک کشور اعلام کرده است. دارندگان «کارت شهروندی افغان» تا پایان مارس مهلت داشتند اسلامآباد و راولپندی را ترک کنند، درحالیکه دارندگان «اسناد ثبت نام» تا پایان ژوئن زمان داشتند. برای سایر ساکنان افغان در مناطق دیگر پاکستان، ضربالاجل مشخصی تعیین نشده بود.
شیرخان که نگران تحقیر و انتقال خانوادهاش به اداره پلیس بود، ناگزیر تصمیم به ترک فوری گرفت. او گفت: «خدا اگر آن وسایل را آنجا به ما داده بود، شاید اینجا هم خواهد داد. مهم این است که با عزت برگشتیم.»
هجوم به سرزمینی بحرانزده
در اردوگاه مرزی تورخم که تحت اداره طالبان قرار دارد، به هر خانواده یک سیمکارت و مبلغ ۱۰ هزار افغانی (معادل ۱۴۵ دلار) اختصاص مییابد. خانوادهها حداکثر تا سه روز اجازه اقامت در این اردوگاه دارند و پس از آن، باید منطقه را ترک کنند.
بر اساس اظهارات «هاشم میوندوال»، مدیر اردوگاه، روزانه حدود ۱۵۰ خانواده جدید وارد اردوگاه میشوند؛ آماری که در مقایسه با حدود ۱۲۰۰ خانوادهای که دو ماه پیش روزانه وارد میشدند، کاهش چشمگیری داشته است. وی با این حال پیشبینی میکند که با پایان تعطیلات سهروزه عید قربان، موج جدیدی از ورود مهاجران آغاز گردد.
سازمانهای امدادرسان در این اردوگاه خدمات اولیهای همچون مراقبتهای بهداشتی و بستههای غذایی ارائه میدهند. همچنین نهاد خیریه محلی «اصیل» با توزیع بستههای بهداشتی و غذای گرم، سامانهای نیز برای تأمین غذای خانوادههایی که به مقصد نهایی خود در افغانستان رسیدهاند، راهاندازی کرده است.
«نجیبالله غیاثی» از این خیریه میگوید: «انتظار داریم پس از عید، تعداد تازهواردها به شکل چشمگیری افزایش یابد. اما از آنجا که شمار آنها بسیار زیاد است، از پس همهشان برنمیآییم و به منابع مالی بیشتری برای پشتیبانی نیاز داریم.»
اتهام، انکار و نگرانی فزاینده
دولت پاکستان مدعی است که برخی حملات مسلحانه علیه این کشور از خاک افغانستان طراحی شدهاند؛ ادعایی که طالبان قویاً آن را رد میکنند. دولت اسلامآباد اصرار دارد که افغانهای اخراجشده با کرامت و احترام مورد برخورد قرار گرفتهاند، اما بسیاری از روایتهای مستند حکایت از روندی تحقیرآمیز و خشونتبار دارند.
ایران نیز، همراستا با پاکستان، روند اخراج مهاجران افغان را آغاز کرده است. طبق گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)، از اول آوریل تاکنون، حدود ۵۰۰ هزار مهاجر افغان از دو کشور ایران و پاکستان به اجبار بازگشتهاند.
نهادهای حقوق بشری تأکید دارند که مقامات پاکستانی فشارهای فزایندهای بر مهاجران افغان وارد میکنند تا ترک کشور را تسریع بخشند. دیدهبان حقوق بشر نیز در گزارشی اعلام کرد که پلیس پاکستان به خانههای مهاجران یورش برده، ساکنین را مورد ضربوشتم قرار داده، بازداشتهای خودسرانه انجام داده و مدارک رسمی اقامت آنان را ضبط کرده است. در مواردی، حتی درخواست رشوه از سوی مأموران برای تمدید اقامت افغانها گزارش شده است.
آغاز دوباره؛ با امیدی لرزان اما پابرجا
«یارمحمد»، مرد ۵۰ ساله افغان، پس از حدود ۴۵ سال زندگی در کشمیر تحت کنترل پاکستان، مجبور به ترک خانه شد. او که پدر ۱۲ فرزند است و کسبوکاری موفق در حوزه پالیش کف منازل داشته، از سوی مأموران لباس شخصی تنها شش ساعت زمان برای ترک خانهاش دریافت کرده بود.
یارمحمد درحالیکه شاهد انباشت تمام داراییاش در چادرهای نارنجیرنگ کمپ تورخم بود، گفت: «هیچکس نمیتواند زندگی ۴۵ سالهاش را در شش ساعت جمع کند.» با این حال، پس از جستوجویی سهروزه، موفق به اجاره خانهای در کابل شده و امیدوار است کسبوکار خود را در اینجا نیز راهاندازی کند. به گفته او: «اگر اینجا هم بگیرد، بهترین کار همین است.»