در تابستان ۲۰۱۵، اروپا شاهد یکی از بزرگترین موجهای مهاجرتی پس از جنگ جهانی دوم بود؛ میلیونها نفر از کشورهای جنگزده مانند سوریه، افغانستان و عراق، با امید به آیندهای بهتر، خود را به مرزهای اتحادیه اروپا رساندند. در آن زمان، آنگلا مرکل، صدراعظم وقت آلمان، با جمله معروف «ما میتوانیم این کار را انجام دهیم» نماد استقبال اروپا از پناهجویان شد. اما اکنون، یک دهه پس از آن تابستان پرشور، سیاستهای مهاجرتی اروپا بهطور چشمگیری تغییر کردهاند.
از استقبال تا انسداد مرزها
در جزیره لسبوس یونان، جایی که هزاران مهاجر برای نخستین بار پا به خاک اروپا گذاشتند، امروز ساحلها آراماند و خبری از قایقهای پناهجویان نیست. پاریس لوامیس، هتلدار محلی که در آن سالها به مهاجران کمک میکرد، اکنون نگران بازگشت بحران است. با افزایش مهاجرت از کشورهایی مانند سودان، یمن و بنگلادش، مقامات یونانی نسبت به موج جدید هشدار دادهاند.
در مجارستان، سیاستهای سختگیرانه دولت ویکتور اوربان از سال ۲۰۱۵ تاکنون ادامه داشته است. حصارهای مرزی، بازگرداندن فوری مهاجران و محدودیتهای شدید در پذیرش پناهجو، این کشور را به یکی از نمادهای مقاومت در برابر مهاجرت تبدیل کردهاند. با وجود این اقدامات، پلیس اتریش روزانه بین ۲۰ تا ۵۰ مهاجر غیرقانونی را که از مجارستان وارد میشوند، شناسایی میکند.
ساندور ناگی، یکی از داوطلبان مرزبانی، شرایط را «سیرکی سیاسی» توصیف میکند و معتقد است که دفاع از مرزها بیشتر جنبه نمایشی دارد تا عملی. او هشدار میدهد که جرایم سازمانیافته در زمینه قاچاق انسان، همواره یک قدم جلوتر از مقامات عمل میکنند.
بحران انسانی و نقض حقوق بشر
بر اساس گزارش سازمان ملل، طی ده سال گذشته بیش از ۳۲ هزار مهاجر در مسیر رسیدن به اروپا جان خود را از دست دادهاند. قاچاقچیان انسان، مهاجران را در شرایطی غیرانسانی رها میکنند و بسیاری از آنان قربانی خشونت، بیپناهی و بازگرداندنهای غیرقانونی میشوند. دادگاه حقوق بشر اروپا اخیراً یونان را به دلیل بازگرداندن «سیستماتیک» پناهجویان به ترکیه محکوم کرده است.
اتحادیه اروپا نیز با کشورهایی مانند ترکیه، لیبی، تونس و مصر توافقاتی امضا کرده تا از استفاده از این کشورها به عنوان مسیر مهاجرت جلوگیری کند. این سیاست برونسپاری، به گفته کارشناسان، اکنون به الگویی رایج در دیپلماسی مهاجرت اروپا تبدیل شده است.
تغییرات در سوئد؛ از استقبال تا محدودیت
سوئد، کشوری که زمانی به استقبال از پناهجویان افتخار میکرد، اکنون شاهد رشد چشمگیر احزاب راست افراطی و تغییرات جدی در سیاستهای مهاجرتی است. حزب دموکراتهای سوئد در انتخابات ۲۰۲۲ با کسب بیش از ۲۰ درصد آرا، به دومین حزب بزرگ کشور تبدیل شد و نقش مهمی در شکلگیری سیاستهای ضد مهاجرتی ایفا میکند.
عبدالمنعم الساطوف، پناهنده سوری، از تغییر رفتار جامعه سوئد نسبت به مهاجران ابراز تأسف میکند. همسرش نور نیز با اشاره به تلاشهای خود برای ادغام در جامعه، از نگاههای نژادپرستانه و تبعیضآمیز گلایه دارد.
در کنار این نگرانیها، آمار جرایم خشن در سوئد افزایش یافته و برخی رسانهها آن را به مهاجرت مرتبط میدانند. با این حال، وزارت امور خارجه سوئد تأکید دارد که عوامل پیچیدهتری مانند بیکاری، سطح پایین تحصیلات و آسیبهای روانی ناشی از جنگ در این روند نقش دارند.
گورهای بینام؛ نماد تراژدی مهاجرت
در لسبوس، قبرستانی در میان باغهای زیتون، آرامگاه پناهجویانی است که در مسیر رسیدن به اروپا جان باختهاند. بسیاری از این قبرها با عنوان «ناشناس» مشخص شدهاند؛ یادآور تلخ سرنوشت کسانی که با امید به زندگی بهتر، خطرات عظیم را به جان خریدند.
با وجود کاهش ۲۰ درصدی در تعداد مهاجران شناساییشده در سال جاری، بحرانهای جهانی همچنان محرک اصلی مهاجرت هستند. این چالش، فارغ از گرایشهای سیاسی، همچنان یکی از مهمترین مسائل پیشروی دولتهای اروپایی باقی مانده است.
