پس از تحولات سیاسی در افغانستان در ۲۴ مرداد سال ۱۴۰۰، تعداد زیادی از افغان‌ها به ایران پناه آوردند و از طریق طرح سرشماری ۱۴۰۱ به صورت قانونی در این كشور اقامت كردند. این مهاجران عمدتا در بخش‌های مختلف بازار كار، به ویژه در صنعت ساختمان مشغول به فعالیت شدند. به‌رغم اینكه بیشتر این افراد در مناطق حاشیه‌ای شهرها یا در محل‌های كار خود ساكن هستند، اما تاثیر قابل توجهی بر بازار مسكن و نیروی كار ایران دارند. هر چند تعداد دقیق كارگران افغان فعال در بخش ساخت و ساز ایران به دلیل ماهیت غیررسمی و غیرقانونی اشتغال آنها قابل تعیین نیست، با این وجود بر اساس گزارش‌ها و اظهارات مسوولان حضور كارگران افغان در این بخش به‌طور قابل توجهی پررنگ است. آن‌گونه كه تخمین زده می‌شود در سال ۱۴۰۳ تعداد كارگران ساختمانی در ایران حدود ۱.۵ میلیون نفر برآورد شده است كه این آمار شامل كارگران مهاجر نمی‌شود و تنها به كارگران ایرانی اختصاص دارد كه حدود ۶ تا ۷ درصد از جمعیت كارگری كشور را دربرمی گیرد. این در حالی است كه در گذشته ۷۵درصد نیروی كار و كارگر ساده در صنعت ساختمان را اتباع افغانستانی تشكیل می‌دادند كه با بازگشت این عده به كشورشان اكنون شاهد حضور ۵۰درصدی اتباع این كشور به عنوان نیروی كار در بخش ساختمان هستیم. اما یكی از موارد مهم در ساخت مسكن دستمزد كارگران است كه ۲۵ تا ۳۰ درصد از مخارج نیروی كار را تشكیل می‌دهد و از این تعداد بیش از ۵۰ درصد نیروی كار را كارگران ساختمانی ساده تشكیل می‌دهند كه اكثرا اتباع افغانستانی هستند و زمانی كه دستمزدها افزایش می‌یابد، بر هزینه سایر بخش‌های ساخت و ساز نیز افزوده خواهد شد و قیمت تمام شده ساختمان نیز بالا خواهد رفت و با خروج آنها از كشور تعداد كارگران ساده نیز كاهش خواهد یافت.
مهاجران افغان نقش كلیدی ندارند
مهدی سلطان‌محمدی، كارشناس حوزه مسكن و یكی از فعالان صنعت ساختمان‌سازی، درباره نقش مهاجران افغان در بخش ساخت‌وساز كشور به «اعتماد» می‌گوید: افغان‌ها عمدتا در حاشیه شهرها، روستاها یا محل كار خود (مانند كارخانه‌ها، مرغداری‌ها و پروژه‌های ساختمانی) زندگی می‌كنند، بنابراین سهم قابل توجهی از مسكن شهری را به خود اختصاص نمی‌دهند. او ادامه می‌دهد: حتی در مناطق حاشیه‌ای نامطلوب، مشكلات مسكن به شدت مناطق مركزی و شمالی شهرها نیست و در نتیجه بعید است كه حضور یا خروج آنها تاثیر محسوسی بر بازار مسكن در شهرهای بزرگ داشته باشد، جایی كه اصلی‌ترین تنگناهای مسكن وجود دارد. سلطان‌محمدی می‌افزاید: خروج نیروهای كار افغانستانی (اعم از ماهر و نیمه ماهر) تاثیر چشمگیری بر بازار كار ایران، به خصوص در بخش ساخت‌وساز گذاشته است و جایگزینی این نیروها به سادگی امكان‌پذیر نیست، چراكه كارگران ایرانی یا مهارت كافی ندارند یا با دستمزدهای پایین تمایلی به كار در این بخش نشان نمی‌دهند و این مساله ممكن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بكشد تا جبران شود.
افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز
این كارشناس حوزه مسكن در ادامه می‌گوید: در دو ماه گذشته، چند عامل باعث افزایش شدید هزینه‌های ساخت‌وساز شد، افزایش دستمزد كارگری به دلیل كمبود نیروی كار ناشی از خروج افغانستانی‌ها و افزایش قیمت مصالح ساختمانی مانند هزینه ساخت مسكن در تهران كه قیمت تمام شده ساخت مسكن را افزایش داده است، البته هزینه ساخت مسكن به كیفیت و موقعیت جغرافیایی نیز وابسته است. سلطان‌محمدی به هزینه ساخت و ساز در سال جاری اشاره كرده و در ادامه می‌گوید: به‌طور تقریبی در شمال تهران برای هر مترمربع حداقل هزینه ساخت حدود ۵۰ میلیون تومان و در برخی موارد بیشتر از این رقم و در حاشیه تهران نیز این رقم حدود ۲۰ میلیون تومان برای هر مترمربع برآورد می‌شود.
افزایش قیمت مسكن
سلطان‌محمدی ادامه می‌دهد: افزایش قیمت تمام شده ساخت‌وساز، فشار صعودی بر قیمت مسكن وارد می‌كند، اما این تنها عامل تعیین‌كننده نیست و عوامل دیگری مانند قیمت زمین، نرخ بهره، میزان تقاضا و شرایط كلی اقتصاد نیز نقش مهمی در ساخت و ساز دارند و در حال حاضر، افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز می‌تواند به رونق بازار كمك كند، اما از سوی دیگر ممكن است به دلیل كاهش قدرت خرید، حجم معاملات را كاهش دهد و در نهایت، فروشندگان انتظار دارند با افزایش قیمت‌ها، سود بیشتری كسب كنند. او می‌گوید: شاید در كوتاه‌مدت، خروج نیروی كار افغانستانی و افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز، قیمت مسكن را تحت تاثیر قرار دهد، اما در بلندمدت، سایر متغیرهای اقتصادی نیز در تعیین روند بازار مسكن نقش خواهند داشت.
فشار بر بازار مسكن
بیت‌الله ستاریان، استاد دانشگاه و پژوهشگر اقتصاد مسكن در خصوص خروج افغانستانی‌ها از بازار مسكن به «اعتماد» می‌گوید: مطالعات ۱۰ سال گذشته نشان می‌دهد كه ایران سالانه به ساخت یك میلیون واحد مسكونی نیاز دارد. البته در این مطالعات جمعیت مهاجران در نظر گرفته نشده، چراكه این جمعیت بار زیادی را بر این بازار وارد كرده است و باید حدود ۲۰۰ هزار واحد جدید به رقم قبلی اضافه شود و تولید مسكن را افزایش داد تا پاسخگوی ۹۰ میلیون نفر جمعیت در كشور باشد. ستاریان ادامه می‌دهد: با این حال، حضور مهاجران افغان در ایران، به ویژه در بخش‌های مختلف بازار مسكن، فشار زیادی بر این بازار وارد می‌كند. اگرچه این جمعیت بخشی از جمعیت رسمی كشور محسوب نمی‌شود، اما نیاز به مسكن برای آنها را باید در نظر گرفت، چراكه این موضوع باعث افزایش تقاضا در بازار مسكن می‌شود البته به دلیل حضور غیرقانونی برخی مهاجران آمار دقیقی از تعداد حضور این افراد در كشور وجود ندارد. او می‌افزاید: اگر مهاجران افغان از ایران خارج شوند، این مساله می‌تواند تاثیراتی بر بازار ساخت‌وساز داشته باشد، زیرا بخش زیادی از نیروی كار این صنعت از مهاجران افغان هستند و خروج آنها به ویژه در كوتاه‌مدت می‌تواند به افزایش دستمزدها و هزینه‌های ساخت‌وساز منجر شود. ستاریان می‌گوید: در حالی كه مهاجران افغان در ایران به ویژه در صنعت ساخت‌وساز نقش دارند، مسائل مختلف دیگری از جمله افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز و نگرانی‌ها درباره آینده حضور این جمعیت در كشور، به چالشی مهم برای بازار مسكن تبدیل شده است و با توجه به اینكه بخش زیادی از نیروی كار ساختمانی از مهاجران افغان تشكیل شده‌اند، خروج آنها می‌تواند تاثیرات زیادی بر هزینه‌ها و قیمت مسكن در ایران بگذارد. او می‌افزاید: افزایش تقاضا برای مسكن از سوی مهاجران نیز فشار مضاعفی به بازار وارد می‌كند كه نیازمند برنامه‌ریزی‌های مسكن است و با توجه به اینكه هنوز كشور پاسخگوی تولید مسكن نیست پس نمی‌تواند جوابگوی مسكن مهاجران افغانستانی نیز باشد.
به نقل از روزنامه اعتماد | ندا جعفری
