به گزارش خبرگزاری مهاجر ، افغانستان این روزها صحنه یکی از پیچیدهترین نبردهای فرهنگی تاریخ معاصر خود است؛ نبردی میان «قدرت سخت» طالبان و «قدرت نرم» الگوریتمهای جهانی فضای مجازی.
در سه سال گذشته، حکومت طالبان با اعمال شدیدترین محدودیتها بر رسانههای داخلی، بستن دانشگاهها به روی زنان، ممنوعیت موسیقی و حتی کنترل شدید پوشش و رفتار در فضای عمومی، تلاش کرده جامعه را به نسخهای خاص از «جامعه اسلامی» بازگرداند. همزمان، سانسور گسترده و قطع مکرر اینترنت، جریان اطلاعات را به شدت محدود کرده است.
اما دقیقاً در همین خلأ، فضای مجازی به تنها روزنه تنفس فکری و عاطفی میلیونها افغان بهویژه نسل جوان تبدیل شده است. تیکتاک، اینستاگرام و تلگرام حالا مهمترین میدان ارتباط، سرگرمی، آموزش غیررسمی و حتی ابراز هویت فردی و جمعیاند.
این دو نیروی متضاد، دو جهان کاملاً متفاوت را همزمان در ذهن یک نسل میسازند: در خیابانهای کابل و هرات، دختران مجبورند برقع بپوشند و از بسیاری حقوق اولیه محروم باشند، اما همین دختران در فضای مجازی با هزاران لایک و کامنت، به ستارههای زیبایی، مد و سبک زندگی تبدیل میشوند. پسران جوان در دنیای واقعی از موسیقی و تفریح محروماند، اما در ریلزهای تیکتاک، با آهنگهای ممنوعه میرقصند و خودشان را ابراز میکنند.
کارشناسان فرهنگی معتقدند این دوگانگی، نوعی «زندگی دوگانه» و حتی «شخصیت دوگانه» در جامعه افغانستان ایجاد کرده است. در دنیای واقعی، بسیاری مجبور به تظاهر به پذیرش قواعد طالباناند، اما در دنیای مجازی، همان افراد دقیقاً عکس آن را زندگی میکنند.
الگوریتمهای پلتفرمهای جهانی هم بیطرف نیستند. این الگوریتمها که عمدتاً بر اساس جذب حداکثری توجه طراحی شدهاند، محتوای سکولار، اومانیستی، فردگرا و مصرفگرا را به کاربران افغان بیشتر نشان میدهند؛ محتوایی که مستقیماً با ایدئولوژی رسمی حاکمیت در تضاد است.
نتیجه این تقابل، فرسایش تدریجی مرجعیت دینی سنتی از یک سو و تضعیف پیوند نسل جدید با ارزشهای فرهنگی و دینی پیشین از سوی دیگر است. بسیاری از جوانان افغان حالا نه طالبان را قبول دارند و نه جایگزین روشن و منسجمی برای هویت سنتی خود پیدا کردهاند؛ وضعیتی که میتواند در بلندمدت به بحران شدید هویتی و شکاف نسلی عمیق منجر شود.
در این میان، سیاست فرهنگی کنونی حکومت که عمدتاً مبتنی بر ممنوعیت و سرکوب است، در برابر سرعت و نفوذ فرهنگ دیجیتال ناتوان ظاهر شده است. ادامه این روند بدون بازنگری اساسی در رویکرد رسمی و درک واقعیتهای زیست مجازی نسل جدید، میتواند افغانستان را با پیامدهای جبرانناپذیری در حوزه انسجام اجتماعی و هویت ملی مواجه کند.
