شکیلا عالمی یکی از هنرمندان و اساتید برجسته هنر تذهیب در جامعه افغانستان است. او متولد اسفند ۱۳۵۹ ه.ش. است و در شیرخوارگی همراه پدر و مادر خود به ایران مهاجرت کرده و در تهران ساکن شده است. او در ایران تحصیل و ازدواج کرده است و اکنون دو فرزند به نام‌های هانیه میرزایی (۲۴ ساله) و امیرعلی میرزایی (۹ ساله) دارد. همسرش محمدمهدی میرزایی نیز از استادان خوشنویسی است.
شکیلا عالمی از کودکی به هنر نقاشی و رنگ علاقه داشته است و اکنون تذهیب‌کاری را به عنوان حرفه اصلی خودش برگزیده است.
او می‌گوید: پس از آشنایی با آقای میرزایی به تذهیب روی آوردم. در واقع، در زمان ازدواجمان تصمیم گرفتم این هنر را به صورت تخصصی دنبال کنم. از آن‌جایی که همسرم خوشنویس بودند، در نمایشگاه‌هایی که شرکت می‌کردیم، آثار هنرمندان، به‌خصوص ظرافت‌های تذهیب، توجه مرا جلب می‌کرد. همین امر باعث ایجاد یک همکاری و نیاز بین ما دو نفر شد. من کارهای ایشان را تذهیب می‌کردم. به همین دلیل به مینیاتور یا نگارگری علاقه‌مند شدم و کار کردم. پس از مدتی که کارهای ظریف انجام می‌دادم، دوست داشتم تنوعی در کارم ایجاد کنم. همین موضوع باعث شد در رشته آبرنگ هم کار کنم.
رشته دانشگاهی‌ام فناوری دانش است و ارتباطی با رشته کاری‌ام ندارد؛ اما از آن‌جایی که نزد بهترین اساتید ایرانی کار کرده‌ام، اگر بخواهند درجه هنری به من بدهند، ممکن است معادل فوق‌لیسانس یا حتی دکترا و درجه یک هنری در نظر بگیرند. سابقه کار من نزدیک به ۲۵ سال است. آثار زیادی از اساتید را تذهیب کرده‌ام. کارهای زیادی از من چاپ شده و هنرجویان زیادی را پرورش داده‌ام. نمایشگاه‌های زیادی داشته‌ایم. به همین دلیل، از لحاظ سطح کاری، خدا را شکر در سطح بالایی قرار داریم و مورد تأیید استادان هستیم.
خبرگزاری مهاجر: چگونه فرهنگ و محیط افغانستان بر هنر شما تأثیر گذاشته است؟ آیا در کارهایتان از نمادها و مضامین خاص فرهنگی استفاده میکنید؟
شکیلا عالمی: همه می‌دانند که افغانستان در رشته‌ی تذهیب و نگارگری صاحب سبک است ما در رشته نگارگری سبک هرات را داریم و استاد این زمینه استاد کمال الدین بهزاد است. در واقع من هم سعی کردم در کارهای خودم از سبک هرات استفاده کنم که از کشور خودمان است. مشخصه‌اش هم این است که از رنگ‌های لاجورد و طلا کنار هم استفاده می‌کنیم، ولی خب در افغانستان نبودم و چیزی از آن‌جا ندیدم. هیچ برداشت هنری یا تاثیری ندیدم. البته دوست دارم که به افغانستان بروم و آثار و منابع هنری که از قدیم مانده را ببینم، اما تاکنون شرایط مهیا نشده است.
خبرگزاری مهاجر: در دوران فعالیت هنری‌تان چه چالش‌هایی را در مسیر هنری خود پشت سر گذاشته‌اید؟
شکیلا عالمی: منابع معتبری که از افغانستان باشد به شدت کم است. یک شاهنامه به اسم شاهنامه باینسقر میرزا داریم که درکاخ گلستان ایران است. حدود هفت یا هشت مینیاتور و نگارگری‌های کمال‌الدین بهزاد است که در واقع تنها منبعی است که از هرات است و ما می‌توانیم به آن مراجعه کنیم و ببینیم. به خاطر همین کمبود منابع و آثار قدیمی حتی اگر تصویری هم هست خیلی تار و بی‌کیفیت است و تا حدودی می‌توانیم از آنها پیروی کنیم.
خبرگزاری مهاجر: چه چیزی در کارتان به شما انگیزه می‌دهد؟
شکیلا عالمی: بزرگترین انگیزه‌ی من در کار، اول علاقه است. بعد هم خیلی سال‌ها من این هدف را داشتم که گروهی داشته باشم از هنرجویان هنرآموخته تا در سطح جهانی فعالیت کنیم و دیده شوند حتی اگر به افغانستان برگردند. برای این‌که هرکدام‌شان بتوانند این هنر را در شهر خودشان، در محل خودشان و میان فامیل‌هایشان گسترش و آموزش بدهند. منبع درآمدی باشد برایشان. خدا را شکر با تأسیس گروه دختران شهمامه تا حدودی به چیزی که در ذهنم داشتم رسیدم. گروه شهمامه متشکل از دختران و زنان افغانستانی و ایرانی است و همه آنها از صفر پیش من کار کردند و الآن خدا را شکر به جایی رسیدند و درآمد دارند. خودشان تدریس می‌کنند و نمایشگاه می‌گذارند و کارهایشان به فروش می‌رسد. ولی باز هم دوست دارم که نمایشگاه خودم را در افغانستان و دیگر کشورها به نمایش بگذارم و توانمندی زنان افغانستان را نشان دهیم.
خبرگزاری مهاجر: چه تفاوت‌هایی بین تذهیب و دیگر هنرهای تجسمی می‌بینید؟
شکیلا عالمی: تفاوتی که تذهیب با سایر هنرها دارد این است که تذهیب یک هنری است که مادی نیست، معنوی است. یعنی مثلا یک رنگ و روغن‌کار، یک آبرنگ‌کار، یک نقاش، موضوعی را انتخاب می‌کند و می‌کشد. آن موضوع نمونه‌اش در طبیعت هست. مثلا یک گل، یک تصویر انسان، منظره، کوه و… ولی در تذهیب این‌طور نیست. در تذهیب اشکال فرمها، منحنی‌ها و حتی گل‌هایی که ما استفاده می‌کنیم نماد دنیایی ندارند. به خاطر همین می‌شود گفت: بر هنرمند وحی می‌شود. مثلا: ما آنها را برگرفته از حس و حالی که در ذهن هنرمند تذهیب‌کار است پیاده می‌کنیم. این کار باید روی کاغذ در کمال ظرافت انجام شود. متریالی که استفاده می‌شود طلاست، طلای واقعی، لاجورد و رنگ‌هایی که در طبیعت ما خیلی کم می‌بینیم. گل‌های طبیعی که در طبیعت هست به آن رنگ‌ها نیستند.
خبرگزاری مهاجر: از چه تکنیک‌ها و متریال‌هایی در تذهیب، نقاشی و نگارگری استفاده میکنید؟ از چه ابزارها و موادی در تذهیب استفاده می‌شود ؟
شکیلا عالمی: تکنیک‌ها و مصالح تذهیب ما، به‌دلیل عدم دسترسی به منابع سنتی، رویکردی مدرن یافته است. به‌عنوان مثال، به‌جای روش‌های سنتی تهیه‌ی طلا، از ترکیب آن با صمغ و عسل بهره می‌بریم. همچنین، رنگ لاجورد را که پیش‌تر از ساییدن سنگ و طی مراحل شستشو و آماده‌سازی به‌دست می‌آمد، با بهترین رنگ‌های ژاپنی، آلمانی و روسی جایگزین کرده‌ایم که کیفیت بالایی دارند.
ابزارهایی که ما استفاده می‌کنیم، مدرن هستند و شامل موارد خاصی می‌شوند. برای مثال: از قلم‌موهایی با موی گربه و سمور استفاده می‌کنیم. همچنین، با کاغذهای دست‌ساز کار می‌کنیم. صمغی که ما به کار می‌بریم، صمغ خرگوش است که بهترین نوع موجود است. از دیگر ابزارهای ما می‌توان به پرگار، ابزارهای مهندسی و خط‌کش اشاره کرد. دقت میلی‌متری در کار ما بسیار مهم است و باید رعایت شود. تقسیم‌بندی کار ما یک کار مهندسی است که شامل هزاران قانون می‌شود. اگر حتی یکی از این قوانین رعایت نشود، کار، دل‌نشین نخواهد بود و از فرم و قاعده اصلی خود دور می‌شود.
خبرگزاری مهاجر: الهام‌های هنری شما از کجا می‌آیند؟ آیا طبیعت، تاریخ، ادبیات یا فرهنگ بر هنر شما تأثیر می‌گذارند؟ از چه منابعی برای طراحی و ایده پردازی الهام می‌گیرید؟
شکیلا عالمی: بیشتر، از آثار هنری خودم. زیرا تذهیب هنری نیست که بتوان آن را کپی کرد. همان‌طور که پیش‌تر گفتم. برای مثال، نمونه‌ی گل شاه‌عباسی، شمسه یا لچک را در طبیعت نمی‌بینید که از آنها کپی کنید یا الهام بگیرید. حتی رنگ‌بندی این طرح‌ها نیز در ذهن هنرمند شکل می‌گیرد. هنرمند با توجه به قوانین و اصول تذهیب، از آنها استفاده می‌کند و با رعایت این قوانین، طرح‌ها را به بهترین نحو در کنار هم قرار می‌دهد و یک اثر منحصربه‌فرد خلق می‌کند.
خبرگزاری مهاجر: چه کسی یا چه چیزی بیشترین تأثیر را بر هنر شما گذاشته است؟
شکیلا عالمی: به نظر من، نفیس‌ترین اثر هنری، شاهنامه‌ی بایسنقری است که در کاخ گلستان ایران نگهداری می‌شود. این اثر، شامل حدود هفت یا هشت نگاره از استاد کمال‌الدین بهزاد است. البته، در بازدید از اماکن تاریخی اصفهان نیز، آثار ارزشمند و فاخری از هنرمندان ایرانی دیدم که بسیار لذت‌بخش بود. امیدوارم همه‌ی دوستان فرصت بازدید از این آثار و اماکن را داشته باشند.
خبرگزاری مهاجر: چه موضوعاتی را بیشتر در آثار هنری خود به تصویر می‌کشید؟ چرا این موضوعات برایتان جذابند؟
شکیلا عالمی: من می‌خواهم از طریق هنرم، با پرداختن به ظرافت‌هایش، به مخاطبان، به‌ویژه توانایی و قدرت زنان افغانستان را نشان بدهم. متأسفانه، زنان ما از این مسائل دور بوده‌اند و هنوز هم دور هستند. ما در گوشه‌ای از دنیا تلاش می‌کنیم تا زن‌بودن، خلاقیت، ذهن و فعالیت‌های زنان افغانستان را به نمایش بگذاریم. هدفم این است که هر جا هنر ما دیده شود، یاد افغانستان، یاد هنر جاری در آن، سبک هنری اساتید و هنرمندان زن که با ظرافت و زیبایی این آثار را خلق می‌کنند، زنده بماند و فراموش نشود.
خبرگزاری مهاجر: به نظرشما وضعیت هنر تذهیب در دنیای امروز چگونه است؟
شکیلا عالمی: متأسفانه هنر تذهیب نیز مانند سایر هنرها تحت تأثیر هنر مدرن، به‌ویژه آثار تولیدشده با کامپیوتر و هوش مصنوعی قرار گرفته است. با این حال، نمی‌توان انکار کرد که هنر دست با آثار تولیدشده توسط کامپیوتر، هوش مصنوعی یا سایر منابع نوین، تفاوت اساسی دارد. هنر دست همواره جایگاه ویژه‌ی خود را حفظ خواهد کرد. بنابراین، با وجود پیشرفت تکنولوژی، هنر اصیل تذهیب همچنان ارزش و جایگاه خود را حفظ کرده است. از طرفی، شاهد علاقه‌مندی جوانان به یادگیری هنر تذهیب هستیم که این امر ناشی از اصالت و جذابیت این هنر است.
خبرگزاری مهاجر: نظرتان درباره جایگاه تذهیب در هنر معاصر چیست ؟
شکیلا عالمی: به نظر من، هنر معاصر، هنری جالب و خوب است. امیدوارم که این هنرها نیز ماندگار شوند. هنرهای سنتی و اصیل مانند خوشنویسی، تذهیب و نگارگری، قدمتی طولانی (چهارصد، پانصد ساله) دارند و پس از این همه سال، هنوز فراموش نشده‌اند. مردم این هنرها را دوست دارند، یاد می‌گیرند و به دنبال آموزش آنها می‌روند. امیدوارم هنرهای مدرن هم همین‌طور باشند.
من مخالفتی با هنر معاصر ندارم، اما ناگفته نماند که بسیاری از این هنرها را درک نمی‌کنم. با نقاشی‌ها و سبک‌هایی که اخیراً می‌بینم، ارتباطی برقرار نمی‌کنم. به عنوان مثال: هنرمندی فقط یک رنگ یا یک شاخه درخت را به صفحه بوم می‌کوبد، یا از بدن خودش استفاده می‌کند، یا گلدانی را پرت می‌کند تا نقشی ایجاد شود. واقعاً نمی‌توانم با این نوع هنرها ارتباط برقرار کنم.
به نظر من، هنرمند هنگام کشیدن یک تابلو، با هر قلمی که می‌زند و هر تکراری که در آن ایجاد می‌کند، حس و حال و زندگی یک ماهه، دو ماهه یا حتی بیشتر خود را روی آن تابلو می‌گذارد. تمام انرژی و وقت خود را صرف آن می‌کند. فکر می‌کنم این نوع هنر ماندگارتر از هنرهای آنی و لحظه‌ای است.
خبرگزاری مهاجر: به نظر شما نقش زنان در هنر افغانستان چیست؟
شکیلا عالمی: زنان افغانستان نباید ساکن و ساکت بمانند. آنها باید باهم متحد شده و در جمع‌های خود نگذارند هنر به فراموشی سپرده شود. هنر تنها نقاشی، تذهیب، نگارگری یا خطاطی نیست؛ سوزن‌دوزی‌ها، بافتنی‌ها، قالی‌بافی‌ها، گلیم‌بافی‌ها و هنرهایی مانند نقره‌کاری که در افغانستان دیده‌ایم، همگی هنر هستند. این هنرها باید سینه به سینه از مادر به فرزند منتقل شوند.
زنان افغانستان نباید تسلیم سرنوشت شوند. هر زنی که هنری بلد است، چه گلدوزی، چه بافتنی، چه آشپزی یا شیرینی‌پزی، باید خود را موظف بداند که آن را به دیگران آموزش دهد. باید این هنرها را به یکدیگر یاد دهیم و نگذاریم سنت‌ها، هنرها و فرهنگ ما گم شوند و از بین بروند. این مهم تنها با همت زنان و مادران ما میسر خواهد بود.
خبرگزاری مهاجر: در آینده چه برنامه‌هایی برای فعالیت‌های هنری خود دارید؟
شکیلا عالمی: من آرزو دارم هنر تذهیب را گسترش دهم، به‌خصوص برای زنان افغانستان. هدف من این است که روزی در افغانستان شرایطی فراهم شود تا بتوانم هنر تذهیب را به دختران و پسران، زنان و مردان آموزش دهم. من معتقدم که همه ما باید احساس مسئولیت کنیم و هنر و دانش خود را حداقل به سه یا چهار نفر آموزش دهیم تا یک محیط آموزشی و فرهنگی پیشرفت کند و گسترش یابد.
خبرگزاری مهاجر: چه پیشنهاد یا حرفی برای علاقه‌مند به تذهیب دارید ؟
شکیلا عالمی: من دوست دارم که نوجوانان و جوانان ما به سراغ هنرهای اصیل و بومی افغانستان بروند؛ هنرهایی که فرهنگ ما را به جهانیان معرفی می‌کنند. این هنرها در حال فراموشی و نابودی هستند. باید از داستان‌های مادرانمان و هر آنچه که در دسترس داریم برای احیا و پیشرفت این هنرها استفاده کنیم و نگذاریم به دست فراموشی سپرده شوند.
/پایان/
