روز جهانی مهاجرت که در تاریخ ۱۸ دسامبر هر سال گرامی داشته می‌شود به همت یونسکو نام‌گذاری شده است. این روز به منظور آگاهی‌بخشی و ارتقای فهم عمومی درباره مسائل مرتبط با مهاجرت و حقوق مهاجران در سطح جهانی مورد توجه قرار می‌گیرد. این روز فرصتی است برای جلب توجه به شرایط زندگی مهاجران، حمایت از آنان، و ترویج سیاست‌های مهاجرتی انسان‌دوستانه و قانونی در سراسر جهان. افغانستان نیز از جمله کشورهایی است که بیشترین آمار مهاجران را دارد.
هم اکنون میلیون‌ها افغان در کشورهای همسایه و جهان در مهاجرت به سر می‌برند یا فرزند مهاجرت‌اند. همچنین بسیاری در فکر مهاجرت دوم نیز هستند.
کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهجویان آمار آوارگان اجباری در سال جاری میلادی را ۱۲۲.۶ میلیون نفر اعلام کرد و گزارش سازمان های جهانی نیز حاکی از آن است که مهاجران افغان و سوری بیشترین آمار پناهندگان را دارند.
تاریخچه مهاجرت افغان‌ها
مهاجرت بزرگ افغان‌ها به دنبال حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان در دی ماه ۱۳۵۸ خورشیدی آغاز شد. در این مهاجرت بزرگ و طولانی میلیون‌ها نفر از مردم افغانستان مجبور به ترک کشورشان شدند؛ اما جنگ‌های داخلی و تسلط طالبان بر کشور، باعث شد که این روند تا اوایل دهه هشتاد خورشیدی و استقرار حکومت جدید در افغانستان سیر صعودی داشته باشد.
پس از گذشت یک دهه از تشکیل حکومت مورد حمایت امریکا و غرب در سال ۲۰۰۱، سیر صعودی مهاجرت افغان ها کاهش یافت؛ اما به دلیل ناکامی دولت پیشین در عرصه‌های مختلف و ایجاد شرایط مناسب، امنیت و شرایط کار برای زندگی شهروندان، در سال ۲۰۱۴ افغانستان شاهد موج جدید مهاجرت بود.
این روند صعودی مهاجرت افغان ها با باز شدن مرزهای برخی کشورهای اروپایی و پذیرش مهاجران از افغانستان و همچنین افغان‌های ساکن کشورهای ایران و پاکستان ادامه داشت تا اینکه در ۱۵ آگست ۲۰۲۱ با فروپاشی نظام جمهوری و تسلط سریع طالبان بر افغانستان، دورِ جدید مهاجرت افغان‌ها از افغانستان با چنان گستردگی آغاز شد که گفته می‌شود ۸ میلیون نفر از شهروندان افغانستان پس از حاکمیت طالبان از این کشور خارج شدند.
عوامل مهاجرت افغان‌ها
مهاجرت داخلی و کوچ اجباری شهروندان افغانستان تحت تاثیر عوامل گوناگونی به وجود آمده است.
مهاجرت یک پدیده جهانی است و اختصاص به کشور خاصی ندارد؛ اما آنچه که کشورها را متمایز می‌کند عواملی است که باعث می‌شود انسان‌ها از یک جغرافیای سیاسی فراتر حرکت کنند و در جغرافیای دیگری مسکن گزینند. در شرایط کنونی مهم‌ترین عوامل مهاجرت افغان‌ها قرار ذیل است: جنگ و ناامنی، فقر و بیکاری، فقدان زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی.
عوامل مهاجرت داخلی و خارجی در افغانستان
مهاجرت در افغانستان، هم به صورت داخلی (از یک منطقه به منطقه دیگر در داخل کشور) و هم به صورت خارجی (به کشورهای دیگر) بسیار رایج است. عوامل مختلفی در این مهاجرت‌ها نقش دارند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
عوامل مهاجرت داخلی
ناامنی و جنگ: از آن‌جایی که افغانستان سال‌هاست با بحران‌های امنیتی و جنگ‌های داخلی روبه‌رو بوده است، بسیاری از مردم مجبور به ترک خانه‌ها و مناطق خود شده‌اند. این پدیده باعث ایجاد موج‌های گسترده مهاجرت داخلی به مناطق امن‌تر شده است.
فقر و بیکاری: مشکلات اقتصادی و عدم فرصت‌های شغلی در بسیاری از مناطق افغانستان، باعث می‌شود مردم برای جست‌وجوی شرایط بهتر به سایر مناطق یا شهرهای بزرگ کشور مهاجرت کنند.
خشکسالی و تغییرات اقلیمی: افغانستان یکی از کشورهای آسیب‌دیده از تغییرات اقلیمی است. خشکسالی‌های مکرر و کمبود منابع آبی، باعث مهاجرت مردم از مناطق روستایی به شهرها یا مناطق دیگر برای تأمین نیازهای معیشتی شده است.
کمبود خدمات و زیرساخت‌ها: مناطق مختلف افغانستان به دلیل نبود خدمات بهداشتی، آموزشی و زیرساخت‌های پایه، مردم را مجبور می‌کند برای دستیابی به این خدمات به دیگر مناطق مهاجرت کنند.
عوامل مهاجرت خارجی
جنگ و خشونت: جنگ‌های داخلی، درگیری‌های سیاسی و تهدیدات امنیتی در افغانستان باعث شده که بسیاری از مردم این کشور به کشورهای همسایه مانند ایران و پاکستان یا حتی کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی مهاجرت کنند. این مهاجرت‌ها به دنبال جست‌وجوی امنیت و زندگی بهتر است.
ناامنی اقتصادی و بیکاری: اقتصاد ضعیف افغانستان و بیکاری بالا، از دیگر عواملی است که مهاجرت به کشورهای دیگر را افزایش می‌دهد. بسیاری از جوانان افغانستانی برای جست‌وجوی کار و بهبود وضعیت اقتصادی خود به کشورهای خارجی سفر می‌کنند.
تلاش برای تحصیل و پیشرفت حرفه‌ای: برخی افراد از افغانستان به دنبال فرصت‌های تحصیلی و حرفه‌ای در کشورهای دیگر هستند. در بسیاری از موارد، خانواده‌ها برای آینده بهتر فرزندان خود، آن‌ها را به کشورهای دیگر می‌فرستند.
در پایان باید گفت که مهاجرت در افغانستان پدیده‌ای پیچیده است که به دلایل مختلفی از جمله جنگ، فقر، بیکاری، خشکسالی، و نقض حقوق بشر اتفاق می‌افتد.
روز جهانی مهاجرت فرصت خوبی است برای توجه بیشتر به این مسائل و تلاش برای ایجاد شرایطی بهتر برای مهاجران و پناهندگان، به ویژه در کشورهایی مانند افغانستان که با چالش‌های زیادی در این زمینه روبه‌رو هستند.
سارا ناجی
