سازمان ملی مهاجرت طرحی است که چندین سال است پیگیری می گردد و اکنون رئیس جمهور ایران در آذر ۱۴۰۰ دستور ایجاد آن را صادر کرده است. در دولت دوازدهم لایحه‌ای توسط هیئت وزیران مصوب شد مبنی بر تشکیل «سازمان ملی مهاجرت». لایحه «تشکیل سازمان ملی مهاجرت» به منظور تمرکز سیاست‌گذاری، راهبری، برنامه‌ریزی، نظارت و ساماندهی امور اتباع و مهاجران خارجی و پناهندگان و برقراری ارتباط مؤثر با نهاد‌ها و سازمان‌های بین المللی از سوی وزارت کشور، تهیه و در دستور کار کمیسیون سیاسی-دفاعی هیئت دولت قرار گرفته بود که این لایحه به مجلس نرسید تا برخی از مشکلات اساسی و ساختاری کشور را برطرف کند.
موضوع ایجاد سازمان ملی مهاجرت به پیشنهاد مشترک وزارت کشور و سازمان اداری و استخدامی کشور و به استناد تبصره ماده (۱۱۵) قانون مدیریت خدمات کشوری، طی مصوبه مورخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ شورای‌عالی اداری مورد موافقت قرار گرفت.
مطابق این تصویب‌نامه، سازمان ملی مهاجرت با شخصیت حقوقی مستقل و وابسته به وزارت کشور تشکیل میشود و تمرکز سیاست‌گذاری، راهبری، برنامه‌ریزی، نظارت و ساماندهی امور اتباع و مهاجران خارجی و پناهندگان و برقراری ارتباط مؤثر با نهاد‌ها و سازمان‌های بین المللی را دنبال می‌کند.
اما مشکل اصلی این لایحه در آن بود که دوباره یک سازمانی در حد معاونت یا اداره کل یک وزارتخانه دیده می‌شد. موضوعی که شاید هیچ کاری نتواند برای مهاجران و حل مشکل اصلی کشور در این خصوص برطرف کند. هم اکنون در وزارت کشور یک اداره کل مربوط به اتباع خارجی وجود دارد، اما در حد یک اداره کل برای دادن ویزای محدود و یا اخراج اتباع خارجی مانده است.
مهاجرت در جهان یک مفهوم جدیدی است که باید با ساختار‌های نو و روش‌های مدرن با آن روبرو شد. در موج پناهدگی که چند سال قبل و بعد از جنگ سوریه اتفاق افتاد کشور‌های مانند؛ آلمان و فرانسه و کشور‌های اسکاندیناوی بهترین مواجهه را داشتنند. آن زمان بسیاری از نهاد‌ها و گروه‌های راست گرای افراطی به آنگلا مرکل انتقاد می‌کردند که چرا مهاجران را می‌پذیرد. اما مرکل با ایجاد یک ساختار درست حداکثر استفاده را از مهاجران گرفت. آمریکا و کانادا هم بعد از تصرف افغانستان توسط طالبان با ایجاد شبکه وسیع بسیاری از مهاجران نخبه افغانی را جذب کرده و ویزای دائم و حق اقامت و زندگی به آن‌ها در کشورشان دادند.
در همین زمینه ایران هم می‌تواند با تشکیل یک سازمان فرابخشی و ملی تحت عنوان سازمان ملی مهاجران این مهم را انجام دهد. بسیاری از افراد مهاجر که از کشور‌های همسایه به ویژه افغانستان به ایران مهاجرت می‌کنند، شخصیت‌های نخبه در زمینه علمی، هنری، ورزشی یا سیاسی هستند که با تأسیس یک نهاد ملی می‌توان با اعطای اقامت دائم به آن‌ها بیشترین بهره مادی و معنوی را از حضور آن‌ها در ایران داشت.
مجلس یازدهم در همین رابطه و برای حل مشکل مهاجران پیش نویس طرح تاسیس “سازمان ملی مهاجرت” در ۳۶ ماده را ارائه کرده است.این طرح سازمان ملی مهاجرت را یک دستگاه فرابخشی و ملی و تحت اختیار رئیس جمهور دیده است و شورای عالی مهاجران با حضور دستگاه‌های مهم امنیتی، نظامی و سیاسی ملی تشکیل خواهد شد.
در پیش زمینه این طرح آمده است که جمهوری اسلامی ایران یکی از کشور‌های شاخص در عرصه‌های مهاجر پذیری در سطح جهان است. با وجود این، بررسی قوانین و سیاست‌های کشور در چهل سال اخیر حاکی از عدم کارایی و انباشت مشکالت در این حوزه است. بنابراین بهبود فرآیند‌های مدیریت اتباع خارجی در ایران نیازمند تغییرات اساسی است. با عنایت به جایگاه و اهمیت قانون، مهمترین پیش نیاز این تغییرات، تصویب قانونی شفاف، جامع و متناسب با تحوالت امروزی است تا عالوه بر تقویت بازدارندگی، زمینه بهرهگیری از فرصت‌ها و کاهش تهدید‌ها را فراهم آورد. ازاینرو پیشنویس طرح» ساماندهی اتباع خارجی با تأکید بر جامعیت، روزآمدسازی، افزایش شفافیت و بازدارندگی و همچنین انسجام مدیریتی و کاهش تداخل و موازی کاری با هدف رفع مشکالت نهاد‌های ذیربط و ذینفعان و بهرهگیری از فرصت‌های موجود در این عرصه با توجه به نیاز‌های کشور و در راستای منافع و امنیت ملی، تقدیم میشود.
در این طرح اقامت اتباع خارجی ۳، ۷، ۱۰ ساله و دائم دیده شده که طی شرایط می‌توانند در ایران اقامت داشته باشند. این موضوع از این جهت مطلوب است که سبب میشود، شناسایی روند مهاجرت، کاهش میزان جرم و جنایت اتباع خارجی، استفاده بهینه و درست از نخبگان و نیروی کار مطلوب برای کشور اتفاق بیفتد. بنظر می‌رسد طرح مجلس درصدد این باشد برای یکبار ساختار مهاجرت به ایران و مشکل مهاجرین برطرف شود.
