در تقویم آیینی شیعیان، روز تاسوعا از جایگاهی والا برخوردار است؛ روزی که با آیین‌های ویژه و مراسم‌های سوگ‌بارانه، عمق ارادت و اندوه پیروان اهل‌بیت (ع) را به تصویر می‌کشد. در افغانستان، به‌ویژه در مناطق شیعه‌نشین، آیین گهواره‌گردانی در این روز با شکوه خاصی برگزار می‌شود—نمادی از مظلومیت حضرت علی‌اصغر (ع)، کودک شش‌ماهه‌ی امام حسین (ع) که در صحرای کربلا جان‌باخت.
هرچند شماری از مردم، این مراسم را هم‌زمان با همایش جهانی شیرخوارگان حسینی در نخستین جمعه‌ی ماه محرم اجرا می‌کنند، اما سنت غالب در افغانستان، برگزاری گهواره‌گردانی در روز تاسوعاست.
چهره‌ی کابل، پایتخت کشور، پیش از فرا رسیدن تاسوعا و عاشورا دگرگون می‌شود. خیابان‌ها خلوت‌تر، بسیاری از مغازه‌ها تعطیل، و فضای شهری مملو از رنگ و بوی عزا می‌گردد. مجالس سوگواری اباعبدالله الحسین (ع) در نقاط مختلف شهر، به‌صورت شبانه‌روزی و پرشور ادامه دارند. مردم روزها با حضور در جلسات سخنرانی، روضه‌خوانی و مرثیه‌سرایی، و شب‌ها با شرکت در دسته‌های سینه‌زنی، به عزای سیدالشهدا می‌پردازند.
در روز هفتم محرم، آیین باشکوه علم‌کشی برگزار شد؛ با نوای «یا حسین» و «یا عباس» و اشک‌های عاشقانه‌ی عزاداران، علم‌ها از حسینیه‌ها به سوی زیارتگاه‌هایی همچون زیارت سخی و حضرت ابوالفضل (ع) روانه شدند. پس از پایان مراسم و زنجیرزنی، علم‌ها با احترام به جایگاه اولیه بازگردانده شدند.
در روز تاسوعا، حسینیه‌ها میزبان مراسم معنوی گهواره‌گردانی هستند. نماد گهواره حضرت علی‌اصغر (ع) با پارچه‌های سیاه و سبز آذین می‌شود؛ فضایی کودکانه اما سرشار از اندوه را در حسینیه‌ها خلق می‌کند. مادران همراه با کودکان، از ساعات اولیه صبح رهسپار مراسم می‌شوند. پیشانی‌بندهایی با نوشته‌هایی نظیر «یا حسین» و «یا علی‌اصغر» بر پیشانی کودکان بسته شده و اشک در چشمان مادران جاری است.
در پایان مراسم، گهواره نمادین در میان جمعیت به حرکت درمی‌آید و عزاداران با ذکر مصیبت و سینه‌زنی، اشک بر مظلومیت طفل شیرخواره‌ی کربلا می‌ریزند. این آیین، پیوندی عاطفی میان نسل‌های مختلف ایجاد کرده و به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین جلوه‌های سوگواری عاشورایی در افغانستان شناخته می‌شود.
هم‌زمان، سقاخانه‌های سیار در کوچه‌ها و معابر عمومی برپا شده‌اند؛ اغلب توسط جوانان پرشور اداره می‌شوند. ظرف‌های آب سرد و شربت در اختیار رهگذران قرار می‌گیرند و سقایی به نیت ارادت به حضرت ابوالفضل (ع) انجام می‌شود. اوج فعالیت این سقاخانه‌ها در تاسوعا و عاشوراست.
در برخی مناطق، با وجود تنوع مذهبی، جلوه‌ای از هم‌زیستی دیده می‌شود. شماری از پیروان اهل سنت، به‌ویژه زنان، در مراسم عزاداری شرکت می‌کنند و با توسل به گهواره‌ی علی‌اصغر (ع)، حاجت می‌طلبند. این هم‌دلی نشان از احترام متقابل و باور مشترک مسلمانان به مظلومیت اهل‌بیت دارد.
با وجود شکوه و گستردگی عزاداری‌ها، شماری از شهروندان از محدودیت‌های اعمال‌شده توسط حکومت طالبان ابراز نگرانی کرده‌اند—از جمله ممنوعیت نصب نمادهای عاشورایی، برافراشتن پرچم‌های سوگ، و سیاه‌پوش کردن سردر مغازه‌ها. با اینکه طالبان این اقدامات را برای حفظ امنیت می‌دانند، مردم آنها را غیرقابل‌قبول ارزیابی می‌کنند. با این حال، مراسم درون حسینیه‌ها آزادانه و بدون مانع برگزار می‌شوند.
در دوره‌های گذشته، روز عاشورا در افغانستان تعطیلی رسمی محسوب می‌شد، اما در دوران طالبان این تعطیلی لغو شده است. با این وجود، بسیاری از مردم به‌صورت داوطلبانه در مراسم عزاداری شرکت می‌کنند. در تقویم رسمی نیز از عاشورا به‌عنوان «سالروز شهادت امام حسین علیه‌السلام» یاد شده است—نشانه‌ای از پذیرش واقعیت تاریخی کربلا، علی‌رغم تفاوت‌های مذهبی.
آیین‌های تاسوعا و عاشورا در افغانستان، نماد همبستگی، ایمان و استمرار یک سنت فرهنگی‌ـ‌مذهبی ریشه‌دار هستند؛ سنتی که از ژرفای تاریخ برخاسته و تا امروز، با شور نسل‌های تازه ادامه دارد.
